Türkiye Cumhuriyeti tarihi açısından Temmuz ayının ayrı bir önemi vardır. Bu ay içinde Erzurum’a bir ziyaretim oldu. Bu ziyaret esnasında daha çok tarihi yerleri gezme ve inceleme fırsatı yakaladım. Üzerinde durmak istediğim konu Erzurum kongresi ile ilgili kısımdır. Kongre merkezini gezip gördüm, çok büyük ziyaretçinin olmadığı ancak gençlerin daha çok önem verdiği ve ziyaret edildiği bir yer olarak benliğimde yer aldı. Üzerinde durmak istediğim kısım, Erzurum kongresinin oluşumu ve önemidir.
22Haziran 1919 sonrası Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları yollarına devam ederken Bab-ı Ali, üzerindeki baskı ile Mustafa Kemal Paşa’yı görevinden aldı. Önce Sivas’tan Erzincan’a oradan da 2 Temmuzda Erzurum’a geçti. Aynı gece aldığı telgrafla tekrar İstanbul’a çağrıldığını gören paşa “Anadolu’dan ayrılmayacağını, görevine devam edeceğini” belirtir. 7 Temmuz 1919’da Anadolu ve Rumeli’de bulanan bütün ordu, görevlilere bir genelge gönderdi. Mustafa Kemal Paşa 7-8 Temmuz gecesi memuriyetine son veren bir telgraf aldı ve bunun üzerine aynı gece saat yirmi iki ellide Harbiye nezaretine, saat yirmi üçte padişaha birer telgraf çekerek, memuriyet görevi ile birlikte askerlikten istifa ettiğini bildirdi. Bu tarihten itibaren resmi yetkilerini terk ederek milletiyle birlikte hareket etme gücünü gösterdi.
Onbeşinci kolordu komutanı Kazım Karabekir Paşa görevinden ayrılan ve askerlikten istifa eden Mustafa Kemal Paşa’ya “Ben ve kolordum, hepimiz emrinizdeyiz paşam” diyerek manevi destek olmuştur.
Öyle bir dönemki savaş sonrası terhis olan Cevat Dursunoğlu, memleketi Erzurum’da öğretmenlik yapmak için Maarif vekaletine başvurmuş ancak
“Erzurum’un mukadderatı, yani hudutlarımız içinde kalıp kalmayacağı henüz belli olmadığından, orada bir Dar’ül muallimin açmaya lüzum kalmamıştır.” yanıtını aldı. ( Değişim sürecinde Türkiye-11)
Vilayet Kongresi, sancak ve kazalardan gelen delegelerin katılmasıyla 17 Haziran 1919’da Başkan Raif Efendi’nin konuşmasıyla açılmış ve şu kararlar alınmıştır. halkın vatanından her türlü tehlikeye karşı hiç göç etmemek, her ne suretle olursa olsun, memleket Ermeni saldırısına uğrarsa şiddetle karşı koymak ve ulusal varlığımızı son kişinin ölümüne kadar korumak..
Mustafa Kemal Paşa 25 Haziran 1919’da Amasya dan ayrılarak önce Tokat’a geldi.Daha sonra Elazığ Valisi ( Ali Galip ) ve Sivas valisinin baskılarına rağmen 3 Temmuz 1919’da Erzurum da büyük bir coşku ile karşılandı.
Gelişen birçok olaylar sonrası Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919’da toplandı. Kongreye Bitlis, Erzurum, Sivas, Trabzon, Van illerinden 54 delege katıldı. Elaziz ve Mardin delegelerin ( Ali Galip), Diyarbakır delegeleri de Diyarbakır valisi engeline takıldı.
Oy birliği ile başkan seçilen Mustafa Kemal Paşa memleketin genel durumu hakkında oldukça geniş bilgiler sundu.
14 gün yoğun bir çalışma yapıldı. 7 Ağustos’ta sona eren kongre aldığı kararlar bakımından ulusal kongre niteliğini taşımaktadır. Bütün ulusu temsil eden kararlarda!                                                                                                              – Ulusal sınırlar içinde Vatan bir bütündür onun çeşitli kısımları birbirinden ayrılamaz
– Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde ulus birlikte müdafaa ve mukavemet edecektir.
– Vatanın ve bağımsızlığı muhafaza ve teminine İstanbul’daki hükümet muktedir olamadığı takdirde maksadın temini için geçici bir hükümet oluşturulacaktır, bu hükümet Ulusal Kongrece seçilecektir.
– Kuva-yı Milliye’yi etken ve ulusal iradeyi egemen kılmak esastır.
– Hıristiyan unsurlara siyasi egemenliğimizi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilemez.
– Manda ve himaye kabul olunamaz.
– Ulusal meclisin derhal toplanması ve hükümet çalışmalarının meclisin denetimine konulması için çalışılacaktır.
Profesör Enver Ziya Karat’ın belirttiği gibi, kongrenin verdiği kararlar vatanın bütünlüğünü ve ulusun tümünü ilgilendiren büyük kararlardır.
Erzurum Kongresi kararları Türkiye’de ve dünyada büyük yankılar oluşturdu. Vatanseverler bu kararları coşkuyla karşıladı. İstanbul hükümeti tepki gösterdi Sadrazam Damat Ferit Paşa “ Ulusal jurnal ederek” “ Anadolu’da kargaşla çıktığını “ Askeri ve Mülki bütünü yetkililerin bu toplantıları engellemesini bildirdi. Mustafa Kemal Paşa ile Rauf Bey’in tutuklanarak İstanbul’a gönderilmesini istedi.( Değişim Sürecinde
Türkiye-11 )
Küçük bir yöresel gezi sonrası hatırlanmasını gerekli gördüğüm için bu konu üzerinde durmayı görev gibi hissettim. Bu vatan kolay kazanılmadı. Makam -mevki – para’yı birinci planda tutanlara duyurulur diyerek kapatalım.